Capítulos 1-5
Capítulo 1
1Proverbios de Salomón, fillo de David, rei de Israel,
2Para aprender sabedoría e boas maneiras,
para comprender ditos intelixentes,
3para adquirir doutrina asisada,
o dereito, xustiza e boa lei,
4para lle dar ó inexperto habilidade
e ó rapaz novo, ciencia e discernimento;
5‑o sabio escoita e acrecenta o seu saber,
o intelixente adquire a arte de se gobernar‑
6para dar co senso dun refrán ou dun dito agudo,
das sentencias dos sabios e das adiviñas.
7O temor do Señor é o comezo do saber;
só os necios se burlan da Sabedoría e da Instrución.
PRIMEIRA COLECCIÓN (1, 8-9, 18)
Fuxe dos cobizosos
8Filliño, escoita a instrución de teu pai
e non refugues o ensino de túa nai;
9serán unha graciosa diadema na túa cabeza
e un colar no teu pescozo.
10Meu fillo, se os pecadores intentan enganarte
non llelo consintas.
11Se din: ‑"ven connosco,
fagamos unha emboscada ás agachadas,
axexemos o inocente porque nos peta,
12devorémolos en vivo como fai o Xeol,
nunha peza, coma ós que descenden para a cova,
13atoparemos toda clase de cousas prezadas,
imos encher as nosas casas de espolios.
14¡Bota a túa sorte connosco,
imos facer bolsa común!".
15Meu fillo, ¡non os acompañes nesa viaxe!
¡Afasta as túas pegadas dos seus vieiros!
16Porque as súas pernas corren ó mal,
danse présa a esparexer o sangue;
17(pois en van se lanza a rede
á vista mesma dos seres alados)
18e eles están a insidiar contra o propio sangue,
axexan, pero contra as propias vidas.
19Tales son sempre os camiños de quen cobiza ganancias
que perden as vidas dos seus donos.
A Sabedoría predicadora
20A Sabedoría bota o pregón pola rúa,
alza a súa voz polas rúas,
21fai a prédica desde o alto dos muros,
ás entradas das portas da vila di o seu discurso:
22‑"¿Ata cando, inxenuos, amaredes a inxenuidade,
e os burlóns se gozarán coa burla
e os parvos refugarán o saber?
23Se vos convertedes cando vos amoeste,
fareivos burbullar o meu ánimo,
comunicareivos os meus pensamentos.
24Mais xa que vos chamei e recusastes,
tendinvos a man e ninguén atendeu,
25rexeitastes calquera consello meu
e non acollestes a miña reprensión,
26tamén eu vou rir da vosa desgraza
e botar gargalladas cando vos chegue o terror:
27cando o medo vos sorprenda coma unha ventada
e vos veña a calamidade coma unha treboada,
cando se vos acheguen agonía e angustia.
28Berrarán por min daquela, mais non responderei,
ergueranse cedo a procurarme, e non me atoparán.
29Xa que aborreceron o saber
e non preferiron o temor do Señor;
30non quixeron aceptar o meu consello
e desprezaron todas as miñas amoestacións.
31Xantarán do froito do seu proceder,
fartaranse das súas matinacións,
32porque ós parvos mátaos a súa indisciplina
e os tolos pérdense pola súa indolencia;
33mais quen me escoita morará ben seguro,
tranquilo, sen temor do mal".
Consellos programáticos
Capítulo 2
1Meu fillo, se te apropias os meus ditos
e atesouras os meus mandatos
2dando oído á Sabedoría,
inclinando o teu ánimo ó discernimento;
3certo, se chamas pola intelixencia
e reclamas con berros a razón,
4se a procuras como farías coa prata
e cavas por ela coma por un tesouro,
5entenderás entón o temor do Señor
e atoparaste co coñecemento de Deus;
6pois é o Señor quen dá a Sabedoría,
da súa boca chegan a ciencia e a intelixencia;
7reserva El a competencia para os honrados,
é un escudo para os de conduta sen tacha,
8gardando os vieiros da xustiza
e coidando o camiño dos seus fieis.
9Distinguirás entón o dereito, a xustiza
e boa lei: todas as xeiras da felicidade;
10porque a Sabedoría entrará no teu ánimo
e o coñecer dará gusto ó teu padal;
11a discreción velará sobre ti,
gardarate o discernimento,
12rescatándote do mal camiño
dos que falan con retranca,
13dos que abandonan os vieiros sinxelos
para camiñar por rúas entebrecidas,
14dos que gozan facendo o mal
e se deleitan na perversidade,
15dos que seguen vieiros tortos
e van por camiños extraviados.
16Preservarate da muller allea,
da descoñecida que fala con agarimo
17que se alongou do compañeiro da súa mocidade
e esqueceu a alianza do seu Deus,
18pois a súa casa inclínase cara á morte,
as súas xeiras cara ás sombras dos mortos;
19quen a ela vai non torna
nin acada os vieiros da vida.
20Así poderás marchar polo camiño dos bos
e gardar os vieiros dos xustos.
21Pois os homes honrados habitarán na terra,
os íntegros serán deixados nela,
22mais os malvados serán desbotados da terra
e os traizoeiros extirpados dela.
A práctica relixiosa
Capítulo 3
1Filliño, non esquezas o meu ensino
e garda no ánimo os meus mandatos
2pois hante acrecentar longura de días,
anos de vida e prosperidade;
3que non te abandone a lealdade constante,
cínguea arredor de túa gorxa,
escríbea na táboa do teu corazón.
4Acadarás aceptación e boa sona
á vista de Deus e mais dos homes.
5Confía no Señor con todo o teu ser
e non te apoies na propia intuición;
6teno en conta en todos os teus camiños
e El achanzará os teus vieiros.
7Non te teñas por sabio,
teme ó Señor e arreda do mal;
8Ese será un tónico para a túa saúde
e un remedio para os teus ósos.
9Honra ó Señor cos teus bens,
coa primicia de todo canto gañes;
10encheranse os teus cabazos de gran
e as túas pipas estouparán de mosto.
11Filliño, non rexeites a instrución do Señor,
non leves a mal a súa corrección,
12pois o Señor reprende a quen ama
e aflixe ó fillo benquerido.
Loanza da Sabedoría
13Ditoso o home que dá coa Sabedoría
e o que vén dotado de discernimento,
14pois adquirila é de máis proveito cá prata
e de máis ganancia có ouro;
15é de máis prezo có coral,
non se lle compara canto poidas desexar.
16Na súa dereita leva unha vida longa,
na esquerda, a riqueza e a honra.
17Os seus camiños son deliciosos,
os seus vieiros, cheos de paz;
18é a árbore da vida para os que a aferran,
os que a reteñen son felices.
19O Señor fundou a terra por medio da Sabedoría,
afirmou o ceo co discernimento;
20polo seu saber burbullan as fontes abismais
e as nubes destilan o orballo.
Deberes da convivencia humana
21Meu fillo, non as perdas de vista:
pon garda á competencia e á habilidade.
22Serán vida para a túa gorxa,
beleza no teu pescozo.
23Irás entón seguro no teu camiño
sen tropezar co pé.
24O te ires deitar, non pasarás medo;
unha vez deitado, será doce o teu sono.
25Non che fará tremer un espanto súbito
nin a destrución que cae sobre os malvados,
26pois o Señor estará ó teu carón
e gardará da trampa o teu pé.
27Non lle negues un favor a quen ten dereito a el,
cando está no teu poder o concedelo.
28Non lle digas ó teu veciño: ‑"Vai e volta outra vez,
mañá eu che darei", se tes con que.
29Non amañes un mal contra o teu próximo
cando el vive confiado á túa beira.
30Non lle poñas preito a ninguén sen motivo,
cando non che fixo prexuízo ningún.
31Non envexes o violento
nin adoptes os seus procedementos,
32pois o Señor aborrece ó perverso,
e reserva a súa intimidade para os honrados.
33A maldición do Señor cae sobre o casal do impío,
pero bendí a morada dos xustos.
34Cos burlóns, búrlase deles,
mais demostra o seu favor ós humildes;
35Os sabios herdan a honra,
os parvos gañan a vergonza.
A Sabedoría desposada
Capítulo 4
1Escoitade, fillos, a instrución dun pai,
dade atención para aprender intelixencia;
2É unha boa tradición o que vos dou,
non esquezades o meu ensino,
3pois tamén eu fun fillo de meu pai
fillo único e querido de miña nai.
4Cando el me ensinaba, dicía:
‑"¡Que o teu ánimo recolla as miñas palabras,
garda os meus mandatos e medrarás!
5Adquire Sabedoría, adquire intelixencia,
non as esquezas nin te afastes dos meus ditos.
6Non a repudies; ela hate gardar;
quérea ben e hate protexer.
7Esencia de Sabedoría é: ¡Adquire Sabedoría!
e mesmo por canto teñas, procura a intelixencia.
8Faille agarimos, e enxalzarate;
dálle unha aperta, e encherate de honor;
9porá na túa cabeza unha diadema xeitosa,
darache en agasallo unha coroa espléndida".
Aparta do mal camiño
10Filliño, escoita e acolle as miñas razóns
para que se che multipliquen os anos de vida.
11Eu diríxote polo camiño da Sabedoría
guíote por un vieiro recto;
12O camiñares non serán impedidos os teus pasos;
se botas a correr non tropezarás.
13Aférrate á instrución, non a deixes da man;
gárdaa, pois nela vaiche a vida.
14Non collas para o vieiro dos malvados
nin te encamiñes pola xeira dos perversos:
15tíraa da cabeza, non atraveses por ela,
dá un rodeo e sigue adiante;
16pois os tales non dan durmido se non fixeron algunha,
non lles vén o sono se non afundiron a alguén;
17xantan do pan do crime,
beben do viño da violencia.
18Nembargantes o vieiro dos xustos é coma a luz do abrente
e vai medrando ata o pleno día;
19en troques o camiño dos malvados é coma a tebra,
non saben contra onde van bater.
O control da conciencia
20Meu fillo, está atento ás miñas palabras,
tende a orella ó que che vou dicir,
21non as perdas de vista,
gárdaas ben no sentido;
22son vida para quen dá con elas,
e un tónico total para o seu corpo.
23Por riba de todo garda o corazón
pois del burbullan os mananciais da vida;
24afasta de ti a fala perversa
alonga de ti os labios falsos;
25que os teus ollos miren dereito
e as túas olladas vaian de fronte;
26ten coidado onde pos as túas pegadas,
e sexan firmes todas as túas vías;
27non vires nin para a dereita nin para a esquerda,
arreda os teus pés do mal.
Dúas castes de muller
Capítulo 5
1Meu fillo, atende á miña Sabedoría
dá oído ó meu discernimento;
2dese xeito poderás gardar confidencias
e os teus labios conservarán saber.
3Os labios de muller allea pingan mel
e o seu padal esvara máis có aceite;
4pero ó remate amarga máis có áloe,
é máis tallante ca unha espada de dous fíos;
5os seus pés van descendendo para a morte,
as súas pegadas van dar no Xeol;
6non ten ela en conta o camiño da vida,
os seus vieiros cambian, nunca ten sosego.
7Polo tanto, filliño, escóitame,
non te afastes das miñas razóns;
8arreda dela o teu camiño,
non te achegues á porta da súa casa;
9non sexa que deixes para outros o teu honor
e os teus anos a un ser cruel;
10non sexa que aproveiten os alleos o teu vigor
e as túas fatigas na casa da estranxeira,
11que entón te laiarías ó virche enriba a fin,
ó se che consumiren o corpo e mais as carnes;
12dirías daquela: "¡Malia de min, que aborrecín a instrución
e o meu corazón desprezou a corrección!
13Non quixen escoitar a voz dos meus mestres
e non prestei oído ós meus ensinantes;
14pouco faltou para me ver totalmente arruinado
diante da asemblea e do consello".
15Bebe a auga da túa cisterna,
e as burbulladas do teu pozo.
16¿Ias derramar pola rúa os teus regatos
polas prazas as túas canles?
17¡Que sexan para ti só
non para as compartires cos estraños!
18¡Que sexa bendita a túa fonte
e goces coa compañeira da túa mocidade,
19cerva amada, gacela xeitosa!
¡Que os seus peitos te teñan sempre bébedo
e decote te envolva o seu amor!
20¿Por que, meu fillo, irte axuntar coa allea?
¿Por que abrazar o seo dunha estranxeira?
21Que Deus ten diante dos ollos o proceder dos homes,
enxerga todos os seus vieiros;
22as propias culpas cazan ó malvado,
enrédase nas cordas do seu pecado
23e morre pola súa indisciplina;
será amortallado na súa necidade.