Capítulos 31-35
Coidados da riqueza
Capítulo 31
1O insomnio do rico mírralle as carnes
e a preocupación pola mantenza escorréntalle o sono;
2a coita do sustento impídelle o descanso
e, máis ca unha grave doenza, non o deixa durmir.
3Ataréfase o rico para amorear facenda
e cando repousa é para se encher de praceres;
4o pobre fatígase e sempre andará escaso,
e se repousa, convértese en mendigo.
5Quen corre tralo ouro non quedará impune
e quen ama o lucro por culpa del extraviarase.
6Moitos foron vítimas do ouro
e afiuzaron nas perlas,
mais non foron tales de libralos da desgraza
nin de salvalos no día da ira;
7pois é un lazo para o necio
e todo inxenuo enrédase nel.
8Feliz o home que foi atopado íntegro
e non errou tralo diñeiro.
9¿Quen é este?, para agasallalo,
xa que fixo marabillas no medio do seu pobo.
10¿Quen foi tentado e permaneceu indemne?
Sexa para el motivo de gloria.
¿Quen podendo extraviarse non se extraviou,
podendo facer o mal, non o fixo?
11A súa felicidade estará a seguro
e a asemblea publicará a súa loanza.
Educación á mesa
a) Urbanidade no banquete
12Filliño, se asentas á mesa dun magnate,
non abras a boca diante dela
nin digas: ‑"¡Canta fartura hai aquí!"
13Pensa no ruín que é o ollo malicioso
‑Deus refuga o ollo retranqueiro,
non creou cousa peor ca el;
por iso chora adoito‑.
14Considérate do veciño coma de ti mesmo;
ten en conta o que a ti non che gusta.
15Non botes a man ó que el ten de ollo,
nin tropeces con el na bandexa.
16Xanta coma un home do que che sirvan
e non o engulas ás présas para non dares noxo.
17Remata o primeiro coma ben educado
e non recunques para que non te desprecen.
18E aínda que asentes con outros moitos
non te sirvas antes có compañeiro.
19Abofé, ó home asisado con pouco lle abonda
e despois no leito non rebole.
20As dores, o insomnio, afogos, acoros
e cólicos, tócanlle ó inmoderado;
en troques, un sono saudable ó de estómago baleiro:
erguerase de mañá ben aleuto.
21Se, non obstante, te sentes cheo co xantar,
érguete, vomita, e acougarás.
22Escoita, filliño, e non me despreces,
máis tarde comprenderás o que che eu digo:
serás moderado en todo o que fagas
e non haberá mal que te alcance.
23As bocas bendín ó hóspede xeneroso
e a sona da súa liberalidade permanece.
24Do hóspede mesquiño murmúrase polas rúas
e tamén dura a sona da súa avaricia.
b) O viño
25Diante do viño non presumas de forte
pois o mosto ten feito tatexar a moitos.
26A forxa pon a proba o traballo do ferreiro
e o viño as liortas dos barís.
27¿Para quen é san o viño?
‑Para o que bebe a modo.
¿Que sería da vida sen viño
se desde o comezo foi creado para a ledicia?
28Animo xubiloso, troula e simpatía:
o viño bebido ó seu tempo e con tino;
29resaca, tristura e vergonza:
viño bebido con rabia e carraxe.
30O moito alcohol é unha trampa para o necio:
tóllelle as forzas e éncheo de feridas.
31Cando bebas non corrixas o veciño
nin o burles se se pon alegre;
non lle digas verbas inxuriosas
nin te poñas pesado con reclamacións.
c) O simposio
Capítulo 32
1Se te invitan á presidencia non te enfonches
coma un deles,
ocúpate dos outros, despois ponte á mesa.
2Atende ó que lles cómpre,
só despois déitate no diván
para te deleitares cos seus honores
e amosares bo tino coa túa compostura.
3Se es un ancián, fala cando che toque,
agudo nas razóns, e non impidas o canto.
4Cando cheguen os brindes non prolongues o discurso
e aínda que non haxa música non presumas de sabio a contratempo.
5Broche de rubí engastado en ouro
é un cantar ben acordado nun banquete con viño.
6Colar de ouro con pedra de zafiro
é o son do cantar despois dun licor agradable.
7Se es rapaz novo, fala se é necesario
despois de seres invitado con insistencia dúas ou tres veces.
8Serás breve: di moito en poucas verbas;
fai impresión de que, ben informado, sabes calar.
9Non interveñas cando falen os anciáns
nin te prodigues en explicacións cos magnates.
10Antes da sarabia brilla o lóstrego,
por diante do modesto fulxe o seu engado.
11No intre de partires non te demores,
volta para a túa casa e fai alí o que che pete.
12Di entón o que che veña en mente
mais con temor de Deus e non sen siso;
13e, por riba de todo, dá grazas ó creador
que te fartou con tantas cousas boas.
Actitudes perante a Lei
14Quen consulta a Deus aprende a disciplina,
quen por El se ergue cedo atopará resposta.
15Quen pescuda na Lei tirará dela froito
mais quen a toma a xogo enrédase nela.
16Quen teme ó Señor aprenderá o dereito,
do seu interior tirará as decisións axeitadas.
17O home argucioso desvía as refutacións
e retorce a Lei conforme ó gusto seu.
18Un home sabio non agacha o seu saber
coma tampouco o insolente garda a lingua.
19Nada fagas sen aconselláreste
para non teres que te arrepentir despois do feito.
20Non vaias por camiño cheo de trampas
nin batas por dúas veces nun tropezo.
21Non vaias confiado por camiño de bandoleiros
e garda as costas.
22En todas as accións vixíate a ti mesmo;
quen obra dese xeito garda a Lei.
23Quen cumpre coa Lei, a si mesmo se garda;
e quen afiúza no Señor non será confundido.
Capítulo 33
1A quen teme ó Señor non lle sucede mal ningún
pois aínda da tentación sairá salvo.
2Non chega a sabio quen refuga a Lei,
será abaneado coma a dorna na galerna.
3Un home asisado comprende a palabra do Señor,
o seu ensino é seguro coma os Urim.
Precipitación do parvo
4Prepara a túa razón e despois pasa ás obras,
pensa con calma, despois discutirás.
5Coma a roda do carro é a mente do parvo
e coma o eixo a xirar, os seus pensamentos.
6Coma cabalo en celo é o amigo molesto,
monte quen o monte, rincha.
A lei das oposicións
7¿Por que un día non é coma o outro
se todo o ano lles vén a luz do sol?
8‑A Sabedoría do Señor fíxoos distintos
de xeito que houbese días de festa;
9algúns de entre eles bendiciunos santificándoos
e ós outros fíxoos días correntes.
10Tamén os homes todos están feitos de arxila
‑pois de terra foi formado Adam‑
11mais a Sabedoría do Señor distinguiunos
e diferenciou os seus camiños:
12bendí e honra a algúns,
a outros santifícaos e dedícaos a si;
a algúns deles maldíos e humíllaos
e guíndaos fóra dos seus postos.
13Coma a arxila na man do oleiro,
que a manexa ó seu gusto,
así o home está nas mans do seu creador
que lle fixa un papel na súa presenza.
14De fronte ó mal, o ben;
de fronte á vida, a morte;
de fronte ó bo, o malvado;
de fronte á luz, a tebra.
15Considérate de todas as obras de Deus,
todas elas feitas por parellas
e unha oposta á outra.
Autopresentación
16Tocante a min, eu cheguei derradeiro,
coma quen rebusca despois dos que vendiman,
17mais pola graza de Deus saín avantaxado
e coma vendimador enchín o meu lagar.
18Considerade que non traballei para min só
senón tamén para quenquera que procura Sabedoría.
19Escoitádeme, gobernantes dun gran pobo,
prestade oídos, os presidentes da asemblea.
Testamentos, ó seu tempo
20A fillo ou a esposa, a amigo e veciño,
non deas poder ningún mentres ti vivas.
21Mentres esteas en vida e teñas folgos
non te deixes dominar de ninguén.
22Mellor é que os teus fillos che pidan
que estar ti dependendo deles.
23Serás ti quen decida en todos os teus negocios
sen botares chatas na túa dignidade.
24Cando remate a conta dos teus curtos días,
estando para morrer, distribúe a herdanza.
Escravos
25O burro, penso, tralla e carga;
ó criado, mantenza e traballo arreo.
26Atarefa ó criado para que non busque vagar,
como erga a cabeza háseche revirar.
28Fai traballar ó criado para que non se subleve
29pois o vagar carrexa moitos males.
30A criado torcido, moitas cadeas,
mais non te pases con ninguén
nin fagas nada sen xustiza.
31¿Tes soamente un criado? ‑Que sexa coma ti,
pois cando esteas feble terás necesidade del;
¿tes soamente un criado?‑ Trátao coma irmán,
non teñas celos do teu propio sangue.
32Se o asoballas fuxirá, e pérdelo,
¿por que camiño habías de atopalo?
Vaidade dos soños
Capítulo 34
1Quen procura a vaidade atopa o erro
e os soños dan azos ós parvos.
2Apreixa sombras e persegue vento
quen lles dá creto ós soños.
3O soño é coma un espello:
reflicte o rostro, unha imaxe do rostro.
4¿Que pode haber de limpo no lixado?
¿Que pode haber de verdade na mentira?
5Adiviñacións, agoiros e soños son cousas vas:
andrómenas de mente parturiente.
6Se non foron enviados polo Altísimo nunha visión,
non acredites neles.
7Os soños teñen feito errar a moitos,
e afiuzando neles, pereceron.
8A Lei, en troques, cúmprese sen falsidade,
e a Sabedoría é íntegra cando a boca é veraz.
Seguridade nas viaxes
9Quen teña viaxado coñece moitas cousas,
quen ten moita experiencia fala asisadamente.
10Quen non pasou por probas, pouco coñece;
mais o que viaxou abunda en mañas.
11Moito teño eu ollado nas miñas viaxes,
tenme pasado máis dunha aventura.
12En perigo de morte atopeime a miúdo
e salveime grazas ó feito seguinte:
13que o espírito dos que temen a Deus mantense en vida
pois a súa esperanza afinca no que os salva.
14Quen teme ó Señor non ten medo de nada
nin perde azos pois pon nel a súa esperanza.
15Feliz o espírito de quen teme ó Señor:
¿en quen afinca? ¿quen é o seu alicerce?
16Os ollos do Señor pousan naqueles que o aman
como potente escudo e rexo apoio,
reparo na calor e sombra ó mediodía,
defensa de tropezos e axuda contra os tombos,
17erguendo o ánimo e alumando os ollos,
dando a saúde, a vida e bendición.
Ética do culto
a) Culto viciado
18Sacrificar un ben mal adquirido é unha ofrenda impura
e os dons da xente sen lei non son aceptados.
19Non acolle o Altísimo donativos de impíos
nin lles perdoa as culpas polas moitas oblatas.
20Coma inmolar a un fillo na presenza do pai
é ofrendar sacrificios cos bens dos pobres;
21dunha escasa mantenza depende a vida dos pobres,
quen os priva dela é un asasino.
22Mata ó seu próximo quen lle colle o sustento,
esparexe sangue quen lle nega a paga ó obreiro.
23Un a edificar e outro a demoler,
¿que proveito tiran se non é máis traballo?
24Un a bendicir e outro a maldicir,
¿cal das dúas voces escoitará o Señor?
25Quen se lava despois de tocar un cadáver e volve tocalo,
¿de que lle vale o baño?
26Do mesmo xeito, a quen xaxúa polos propios pecados
e torna a facer o mesmo,
¿quen lle vai acoller a súa pregaria
e de que lle valeu mortificarse?
b) O verdadeiro sacrificio
Capítulo 35
1Aquel que observa a Lei fai ofrendas cumpridas,
2o que garda os mandamentos fai sacrificio de comuñón.
3Quen se amosa indulxente ofrece flor de fariña,
4e o que doa unha esmola fai sacrificio de loanza.
5Se afastarse do mal comprace ó Señor,
fuxir da inxustiza é propiciación.
6Non te achegues ó Señor coas mans baleiras
7pois isto todo faise por mor do precepto.
8A ofrenda do xusto enche de graxa o altar,
o seu recendo atingue ó Altísimo.
9O sacrificio do xusto é ben acollido,
o seu memorial non será esquecido.
10Dá honor ó Señor con xenerosidade
e non andes a relear coas primicias das túas mans.
11En todo canto doares, pon rostro amable
e consagra o teu décimo con ánimo ledo.
12Dálle a Deus segundo El che doou,
con xenerosidade e conforme ós teus posibles,
13pois Deus recompensaracho
devolvéndoche o séptuplo.
c) O que Deus, de feito, escoita
14Non lle vaias con subornos, que non os acepta,
non poñas esperanza na ofrenda extorsionada,
15porque El é un Deus xusto
e non ten preferencias de persoa;
16non tomará parte contra o pobre
mais presta oídos ás demandas do asoballado,
17non refuga os saloucos do orfo
nin da viúva que repite o seu laio
18en tanto lle esvaran as bágoas polas meixelas
19e salaia de fronte a aqueles que as fan correr.
20Semellante laio acada o seu favor,
o seu berro chega ata as nubes.
21O grito do pobre traspón as nubes,
non pousa ata chegar á meta,
non cede ata que Deus o atende
e que o xuíz veraz faga xustiza;
22tampouco Deus a retardará
nin, coma baril, hase deter
ata esfolar os lombos do cruel
e cumprir vinganza nas nacións,
23ata eliminar o cetro orgulloso
e esnaquizar o fungueiro impío;
24ata retribuír a cadaquén segundo as súas obras,
e os feitos do home segundo as súas matinacións;
25ata defender a causa do seu pobo
aledándoo coa súa salvación.
26Apreciada é a súa misericordia no tempo da opresión
coma a orballada no tempo da seca.